معرفی سیستم های ریشه ای گیاهان

ریشه اولین بخشی است که از دانه خارج می شود و با رشد خود گیاه را در خاک نگه داشته و مواد مورد نیازش را جذب می کند. در برخی از گیاهان مثل هویج، ترب و شلغم، ریشه محل ذخیره مواد غذایی می باشد.

گیاهان دارای انواع متفاوتی از ریشه ها هستند. بسیاری از گیاهان دولپه‌ای دارای سیستم ریشه ای اصلی می‌باشند اما گیاهان تک‌لپه‌ای معمولا ریشه‌های افشان دارند. به غیر ریشه های اصلی گیاهان ریشه های دیگری نیز تولید می‌کنند.

انواع سیستم ریشه ای گیاهان

هنگامی که دانه رویش می‌کند، اولین عضوی که بر روی پوست دانه ظاهر می‌شود، راس ریشه (Root tip) است که ریشه‌چه، نیز نامیده می‌شود. ریشه‌چه در اثر طویل شدن محور زیر لپه و امتداد آن ریشه‌ی اولیه را به‌وجود می‌آورد، که به‌زودی منشعب می‌شود و ریشه‌های ثانویه را ایجاد می‌کند. ریشه‌های اولیه (Primary root) در گیاهان گلدار دولپه‌ای معمولا از ریشه‌های ثانویه بزرگ‌ترند و ریشه‌ی اصلی (Tap root) نامیده می‌شوند. به این‌ طرز ریشه‌بندی سبک یا سیستم ریشه‌ی اصلی و به ریشه‌های کوچک ریشک یا ریشه‌چه (Rootlet) می‌گویند.

در بعضی از دولپه‌ای ها و تقریبا همه‌ی تک‌لپه‌ای ها تفاوتی بین ریشه های اولیه و ثانویه دیده نمی‌شود و به این طرز ریشه‌بندی سیستم ریشه‌ی افشان (Fibrous root system) گفته می‌شود. به ریشه‌هایی که از رشد گیاهک دانه به وجود نمی‌آیند، ریشه‌های نابه‌جا (Adventitious roots) می‌گویند که ممکن است از ساقه یا برگ تولید شوند. شاخه های بسیاری از گیاهان هنگامی که در محل مرطوب قرار گیرند، یا توسط انسان در خاک یا شن مرطوب گذاشته شوند، می‌توانند ریشه‌های نابه‌جا تولید کنند و این نیز طریقه‌ای برای شناسایی گیاهان است و آنها را از گیاهانی که قادر به ایجاد ریشه ی نابه‌جا نیستند جدا می‌کند.

از انواع ریشه‌های نابه‌جا می‌توان ریشه های تکیه‌گاهی (Prop or stilt roots) را نام برد؛ که معمولا از محل پایین‌ترین گره یا مفصل ساقه خارج می‌شوند و کمک موثری به‌ نگاه‌داری گیاه می‌کنند؛ مانند ریشه های تکیه‌گاهی ذرت. و یا ریشه‌هایی که از محلی غیر از محل واقعی خود یعنی از برگ، ساقه و … ایجاد می‌شوند.

ریشه های غده‌ ای یا ریشه های ذخیره‌ای (Storage roots)

اغلب در ریشه‌های افشانی مثل کوکب (Dahlia spp) یا زنبق، ریشه ضخیم و حاوی بافت ذخیره‌ای است. به این سیستم ریشه های ذخیره‌ای، سیستم ریشه های گروهی یا دسته‌ای (Fascicled root system) نیز می‌گویند. بخش ذخیره‌ای ممکن است کروی، مانند بعضی اقسام چغندر؛ فرفره‌ای یا شلغمی، مانند شلغم؛ دوکی شکل مانند سیب‌زمینی شیرین؛ یا واژ مخروطی، مانند هویج باشد.

ریشه های هوایی (Aerial roots) بعضی از گیاهان در مناطق مرطوب و یا گرم و مرطوب می‌توانند ریشه‌های هوایی ایجاد کنند؛ که به‌ همین نام خوانده می‌شوند. مانند گیاه انجیر معابد (Ficus religiosa). ریشه‌های بالارونده (Climbing root) نیز از انواع ریشه‌های هوایی هستند که در انواع عشقه‌ها دیده می‌شوند. ریشه های تنفسی (Pnematophore or Respiratory roots) که خاص گیاهان باتلاقی مانند چندل و حرّا هستند نیز از انواع ریشه‌های هوایی محسوب می‌شوند.

ریشه‌های انگلی (Roots of parasites)

بعضی از گیاهان با ایجاد شاخه‌ های زرد و نازک و ضعیف بر روی گیاهان دیگر به صورت انگل زندگی می‌کنند، مانند گیاهان بدون برگ «سس» (Cuscuta spp). این گیاهان ریشه‌های نا‌به‌جایی ایجاد می‌کنند که در ساقه یا شاخه ی گیاه میزبان فرو می‌روند و آب و غذا از آن می‌گیرند. این نوع ریشه ها ریشه های مکنده (Haustorium) نامیده می‌شوند. به طور کلی به طرز قرار گرفتن ریشه و آرایش آنها Rhizotaxis و عدم وجود ریشه را Arhizous می‌گویند.